1ο διεθνές συνέδριο ουτιού «Γιώργος Μπατζανός»

Συναντήθηκα με τον Τάσο Θεοδωράκη στην Πόλη. Είχε έρθει για το 1ο διεθνές συνέδριο ουτιού. Όντας κατασκευαστής μουσικών οργάνων στη Θεσσαλονίκη και έχοντας πάθος με το ούτι, την ιστορία του και την κατασκευή του, έρχεται συχνά στην Πόλη. Φυσικά, δε θα μπορούσε να λείψει από ένα τέτοιο γεγονός.

(Φωτογραφία) Ο Τάσος Θεοδωράκης (αριστερά) μαζί με το δάσκαλο του ουτιού Mutlu Torun

Ο Τάσος έχει πιάσει το ούτι από πολλές μεριές. Είναι μελετητής και ερευνητής του Μανώλη Βενιού αλλά και των υπόλοιπων κατασκευαστών ουτιών της Πόλης του 19ου και των αρχών του 20ού αιώνα.

Είναι συλλέκτης μουσικών οργάνων και από τα χέρια του έχουν περάσει πολλά ούτια.

Παράλληλα, ασχολείται με τη κατασκευή τους αρκετά χρόνια και τα ούτια του θεωρούνται από πολλούς εξαιρετικά. Το δε ούτι στο λογότυπο του συνεδρίου είναι δικής του κατασκευής. Προσωπικά, έχω διαπιστώσει ότι είναι από τους λίγους που έχουν μια ολοκληρωμένη εικόνα, τόσο για τα θέματα κατασκευής του, όσο και για την ιστορία των ουτιών της Πόλης. Για όλους αυτούς τους λόγους, του πρότεινα και δέχτηκε να δώσει μια συνέντευξη για το συνέδριο, γιατί θεωρώ ότι είναι ένας από τους πιο κατάλληλους για να το περιγράψουν, όντας μάλιστα παρόν όλες τις μέρες. Στο συνέδριο αυτό έγιναν διαλέξεις, σεμινάρια κατασκευής και συναυλίες σε ένα όμορφο περιβάλλον, όπου οργανοποιοί, μουσικοί, ερευνητές, αλλά και απλοί λάτρεις του ουτιού είχαν την ευκαιρία να βρεθούν μαζί, να συζητήσουν και να ανταλλάξουν απόψεις. Μέσα από αυτή τη συνέντευξη μας μεταφέρει τη ματιά του, όχι μόνο με τα λόγια του, αλλά και με τις φωτογραφίες του συνεδρίου που που μας παραχώρησε.

Kύριε Θεοδωράκη καλημέρα. Μήπως
μπορείτε να μας πείτε λίγα λόγια για 'σάς;

Πολύ ευχαρίστως. Γεννήθηκα στην Ορεστιάδα και από πολύ μικρός είχα να κάνω με κιθάρες και με ξύλινες μικρο-κατασκευές, συνέχεια ένα πριόνι και ένα σφυρί είχα στα χέρια. Έπειτα έκανα σπουδές τζαζ κιθάρας στην Θεσσαλονίκη, μέχρι που ένα βράδυ εντελώς τυχαία άκουσα τον Ross Daly να παίζει διάφορα παραδοσιακά έγχορδα όργανα. Τότε κατάλαβα ότι αυτά τα μουσικά όργανα και ο ήχος τους με ενδιαφέρουν πολύ. Από τότε, αυτοδημιούργητος, ζω και εργάζομαι στην Θεσσαλονίκη κατασκευάζοντας μουσικά όργανα εδώ και είκοσι χρόνια.

Πόσο συχνά έρχεστε στην Πόλη;

Στην Πόλη έρχομαι 3-4 φορές τον χρόνο, για δουλειές και για βόλτα φυσικά. Έχω την τύχη να γνωρίζομαι σχεδόν με όλους τους κατασκευαστές της Πόλης και με τους περισσότερους έχω φιλίες. Είναι ευχάριστο και ενδιαφέρον να συζητάς με συναδέλφους για κατασκευαστικά θέματα, καινοτομίες και κοινές ανησυχίες. Ο ένας μαθαίνει από τον άλλον και έτσι η τέχνη πάει παρά πέρα.

Τελικά, τι είναι η Πόλη για 'σάς;

Η Πόλη είναι πανέμορφη, για μένα είναι τόπος έμπνευσης και πηγή ενέργειας. Το απόλυτο μέρος, με χρώματα, αρώματα, είναι φανταστικά. Αυτό μπορεί να το διαπιστώσει ο οποιοσδήποτε, αν κάνει μια μικρή εκδρομή στην Πόλη των πόλεων.

Πότε ήρθε το ούτι στην Πόλη;

Το ούτι πρωτοεμφανίστηκε στην Πόλη περίπου το 1850. Στη συνέχεια με το πέρασμα των χρόνων άλλαξε μορφή, έγινε λίγο μικρότερο σε μέγεθος αλλά και πολύ δημοφιλές, τόσο που σχεδόν αντικατέστησε το λαούτο της Πόλης, το οποίο ήταν πιο αδύναμο ηχητικά, αλλά και συγκερασμένο.

Ποιόν θεωρείτε τον μεγαλύτερο κατασκευαστή ουτιού στην ευρύτερη περιοχή μας;

Μα φυσικά τον Εμμανουήλ Βενιό, αυτό δεν σηκώνει αμφισβήτηση από κανέναν. Αυτός ήταν και ο βασικός σχεδιαστής του νέου μικρότερου μοντέλου ουτιού της Πόλης.

Γιατί κάποιος νέος σήμερα να ασχοληθεί με το ούτι;

Γιατί όχι; Η ενασχόληση με οποιοδήποτε όργανο είναι κάτι σπουδαίο, πολύ περισσότερο λοιπόν με ένα όργανο που έχει έναν τόσο ιδιαίτερο και αισθαντικό ήχο, που είναι μέρος της παράδοσής μας και που δίνει μεγάλη ελευθερία όσον αφορά το παίξιμο αλλά και τα είδη της μουσικής.

Τι αντιπροσωπεύει το ούτι για σας; Γιατί έχετε τόσο μεράκι γι’ αυτό; Είναι κάτι που μπορείτε να το εξηγήσετε;

Τι να πω... Δεν μπορώ να το εξηγήσω. Ο παππούς μου έπαιζε λίγο ούτι και τραγουδούσε. Ίσως παίζει ρόλο και η καταγωγή μου που είναι από την Ανατολική Θράκη. Απολαμβάνω πολύ να το ακούω, να το κατασκευάζω και ειδικά όταν αναπαλαιώνω κάτι παλιό, είναι απίστευτη η αίσθηση, είναι σαν να ανασταίνεις ένα νεκρό.

Ποιός είναι ο ρόλος του στην παράδοσή μας; Πού πιστεύετε ότι οφείλεται η αναβίωση του ουτιού;

Το ούτι παίζει σημαντικό ρόλο στην παράδοση μας. Είναι και σολιστικό και συνοδευτικό όργανο. Χρησιμοποιήθηκε τόσο στη λόγια μουσική, όσο και στο σμυρναίικο και ρεμπέτικο ρεπερτόριο. Τώρα πλέον άρχισε να χρησιμοποιείται και σε μοντέρνα είδη μουσικής. Για πολλά χρόνια, μετά το 1930, το παίξιμο του ουτιού είχε περιοριστεί αρκετά στην Ελλάδα. Μόνο στη Θεσσαλονίκη παιζόταν λίγο και σε κάποιες άλλες περιοχές της χώρας, όπου ήταν έντονη η παρουσία των προσφύγων. Το ούτι, ασχέτως αν στην πραγματικότητα έχει εντελώς διαφορετική προέλευση, τον καιρό εκείνο κάποιοι το θεώρησαν τουρκικό όργανο και σε πολλές περιπτώσεις το κατέστρεφαν, αγνοώντας την ιστορία που κουβαλούσε και αδιαφορώντας αν είχε κατασκευαστεί από Ελληνες ή όχι. Επίσης, για να έρθει πιο κοντά στα ελληνικά δεδομένα, κάποιοι οργανοποιοί στην Θεσσαλονίκη κατασκεύαζαν ούτια με κεφαλάρια από λαούτο, με μεταλλικά κλειδιά, έτσι ώστε να μοιάζουν με λαούτα... Τα τελευταία χρόνια δεν υπάρχει πια αυτός ο φανατισμός αλλά και η αμάθεια του παρελθόντος και το ούτι κερδίζει μέρα με τη μέρα τον σεβασμό πολλών Ελλήνων και αποκτά και πάλι κάτι απ’ την παλιά του αίγλη.

Πού ακριβώς έγινε το συνέδριο; Σας ικανοποίησε η οργάνωσή του; Μήπως μπορείτε να μας πείτε κάποια ισχυρά σημεία του αλλά και κάποια αδύνατα, κατά τη γνώμη σας;

Το συνέδριο πραγματοποιήθηκε στο Sepetçiler Kasrı στην οδό Kennedy στην περιοχή Sarayburnu, πολύ κοντά στο σταθμό του τρένου και δύο μέτρα «επάνω» από το Βόσπορο. Απέναντι φαίνεται η γέφυρα και ο πύργος του Γαλατά. Απίστευτη τοποθεσία, με πολύ όμορφα ηλιοβασιλέματα. Η τοποθεσία που έγινε το συνέδριο μου άρεσε, ήταν βολική για κάθε επισκέπτη και αρκετά φωτεινή για την πραγματοποίηση των σεμιναρίων. Ίσως όμως κάποιες βραδιές ο χώρος για τις συναυλίες να ήταν λιγάκι μικρός. Ο Necati Celik, που είναι ο καλλιτεχνικός διευθυντής του συνεδρίου μου είπε: «αυτή είναι η πρώτη χρονιά που διοργανώνεται κάτι τέτοιο στην Πόλη, και λογικό είναι να έχουμε κάνει λάθη, αλλά από τα λάθη μαθαίνουμε, και του χρόνου θα είναι καλύτερα».

Μπορείτε να μας πείτε λίγα λόγια για τον Γιώργο Μπατζανό; Γιατί θεωρείται τόσο σημαντικός ώστε οι υπεύθυνοι του συνεδρίου να δώσουν το όνομα του σε αυτό;

Ο Γιώργος Μπατζανός καταγόταν από τη Σηλυβρία της Προποντίδας, γεννήθηκε στις 21 Σεπτεμβρίου 1900 και πέθανε στην Κωνσταντινούπολη στις 24 Φεβρουαρίου 1977. Ήταν γνωστός και με το παρατσούκλι «φορτούνας». Θεωρείται ένας από τους σημαντικότερους ουτίστες στον κόσμο. Το συνέδριο έπρεπε να βαφτιστεί με το όνομα ενός μεγάλου δεξιοτέχνη της Πόλης στο ούτι και -όπως καταλαβαίνεις- δικαίως ονομάστηκε «Γιώργος Μπατζανός».

Βγήκανε κάποια καινούργια στοιχεία για τον Γιώργο Μπατζανό;

Παρουσιάστηκαν σπάνιες αδημοσίευτες φωτογραφίες με τον Μπατζανό, να κάνει αστείες γκριμάτσες και να χορεύει, που αποκαλύπτουν και άλλες πτυχές της προσωπικότητάς του. Επίσης, άτομα που τον γνώριζαν προσωπικά, στο περιθώριο του συνεδρίου σχολίαζαν ότι ήταν φανατικός καπνιστής, έπαιζε ούτι πίσω από την πλάτη του, πίσω από τα πόδια και ότι γενικά έκανε πολλά αστεία. Πρόσφατα βρήκα τον τάφο του, αλλά δεν πρόλαβα να το οργανώσω έτσι ώστε να παρουσιαστούν κάποιες φωτογραφίες. Δεν πειράζει όμως, στο επόμενο συνέδριο.

Τελικά, το δίδυμο Μπατζανός - Βενιός στοιχειώνει τον κόσμο του ουτιού;

Αυτά τα δύο ονόματα είναι τόσο πολύ ριζωμένα μέσα στο όργανο αυτό, που δεν πρόκειται να ξεχαστούν ποτέ.

Θεωρείτε ότι το συνέδριο είχε την αναμενόμενη συμμετοχή; Πιστεύετε ότι ο κόσμος του ουτιού εκπροσωπήθηκε μέσα από αυτό;

Πόσο μπορεί να εκπροσωπηθεί ο κόσμος του ουτιού μέσα σε μία εβδομάδα; Υπάρχουν τόσοι πολλοί δεξιοτέχνες που δε χωράνε μέσα σε ένα συνέδριο. Παρόλα αυτά, αυτό που παρουσιάστηκε σ’ αυτό το χρονικό διάστημα ήταν ικανοποιητικό, λαμβάνοντας υπ’ όψιν και το γεγονός ότι ήταν η πρώτη φορά. Η συμμετοχή του κόσμου ήταν μεγάλη, ειδικά στις συναυλίες. Το πρόγραμμα του συνεδρίου ήταν πλήρες, από τις δέκα το πρωί έως τις δέκα το βράδυ.

Πώς κρίνετε το συνέδριο; Ήταν επί της ουσίας ένα τοπικό, ένα περιφερειακό ή ένα διεθνές συνέδριο;

Το συνέδριο ήταν διεθνές, υπήρξαν συμμετοχές από παντού. Παρευρέθησαν μουσικοί και οργανοποιοί από όλο τον κόσμο, μέχρι και από την Ιαπωνία. Από την Ελλάδα δυστυχώς οι συμμετοχές ήταν πολύ λίγες. Τα ονόματα Γιώργος Μπατζανός και Μανώλης Βενιός στο συνέδριο ακουγόταν καθημερινά από όλους τους συντελεστές του, σε οποιαδήποτε εισήγηση και σχόλιο τους και «εμείς» καλά-καλά ούτε εγκυκλοπαιδικά δε γνωρίζουμε ποιοι είναι αυτοί οι κύριοι... Πόσο απογοητευτικό μπορεί να είναι αυτό για μας στην Ελλάδα, αυτό δε θέλω να το σκέφτομαι…

Οι διαλέξεις σάς φάνηκαν
ενδιαφέρουσες;Αποκομίσατε κάποια καινούργια στοιχεία;

Όλες οι διαλέξεις είχαν ενδιαφέρον, πάντα προκύπτουν νέα στοιχεία από αυτές και πάντα μαθαίνει κανείς, όσα κι αν γνωρίζει. Είναι σαν ένα παζλ που ολοκληρώνονται τα κομμάτια του. Τελειώνω σιγά-σιγά μία δουλειά που πρόκειται να κυκλοφορήσει σε βιβλίο σχετικά με τα ούτια της Πόλης. Πριν τη συμμετοχή μου στο συνέδριο είχα την εντύπωση ότι σχεδόν είχε ολοκληρωθεί. Έλα όμως που χάρη σ’ αυτό μου ανοίχτηκαν καινούρια πεδία αναζήτησης... Τελικά όσο ψάχνει κανείς βρίσκει...

Έγιναν παρουσιάσεις από οργανοποιούς όσον αφορά τεχνικά θέματα της κατασκευής του ουτιού;

Πραγματοποιήθηκαν δύο σεμινάρια κατασκευής ουτιού, το ένα από τον Mustafa Copçuoğlu και το άλλο από ένα νεότερο κατασκευαστή, τον Emir Değirmenli. Ο καθένας προσέγγισε -όπως είναι λογικό- με το δικό του τρόπο την κατασκευή του οργάνου. Έπειτα, δεν έλειψαν τα «πηγαδάκια» μεταξύ μας και η ανταλλαγή απόψεων και εμπειριών από όλους τους παρευρισκόμενους κατασκευαστές.

Σας άρεσε ιδιαίτερα κάποιος μουσικός από αυτούς που έπαιξαν;

Όλοι παίξανε πολύ καλά, δε θα ήθελα να ξεχωρίσω κάποιον συγκεκριμένα. Τα λαθάκια δεν απουσίασαν σχεδόν από κανέναν, αλλά έτσι είναι το ζωντανό και αυθόρμητο παίξιμο, ειδικά όταν παίζεις μπροστά σε τόσους πολλούς και καλούς μουσικούς.

Ποιό ήταν το κλίμα; Ο κόσμος ήταν ευχαριστημένος; Το βρήκε ενδιαφέρον;

Θα έλεγα ότι ο κόσμος έμεινε αρκετά ευχαριστημένος και αφού καθιερώθηκε πλέον το συνέδριο, ακόμη πιο πολύ. Έβλεπες αρκετά μεγάλους ανθρώπους με χαμόγελο και ενδιαφέρον να παρακολουθούν τα σεμινάρια και να κρατάνε σημειώσεις με ενθουσιασμό, σαν μικρά παιδιά.

Υπήρχαν κάποιες στιγμές ή περιστατικά που σας έκαναν εντύπωση και σας έμειναν;

Πολλές στιγμές, π.χ. θυμάμαι έντονα τον Osman Nuri Özpekel να σηκώνει ένα ούτι του Βενιού στα χέρια του και να λέει «με αυτό το ούτι έπαιζε ο Γιώργος Μπατζανός». Εκείνη τη στιγμή σχεδόν όλοι σηκώθηκαν όρθιοι και χειροκρότησαν τόσο δυνατά που έτριζαν οι τζαμαρίες…

Τελικά, ποιός είναι κατά τη γνώμη σας ο απολογισμός του συνεδρίου; Αισθάνεστε ότι κερδίσατε κάτι;

Κανείς δε βγαίνει χαμένος από τέτοιου είδους συναντήσεις. Οσα και να γνωρίζει κανείς, πάντα κάτι νέο θα ανακαλύπτει και θα μαθαίνει από έμπειρους μουσικούς, κατασκευαστές, μουσικολόγους. Και μόνο τις συναυλίες να παρακολουθήσεις, φεύγεις «γεμάτος».

Για την επόμενη χρονιά τι περιμένετε από το συνέδριο; Θα ξαναπάτε;

Μα φυσικά και θα ξαναπάω. Την επόμενη φορά είμαι σίγουρος ότι θα είναι ακόμη καλύτερο και περισσότερο διαδεδομένο στο ευρύτερο κοινό του ουτιού.

Κύριε Θεοδωράκη, σας ευχαριστούμε για το χρόνο σας.

Εγώ σας ευχαριστώ.